Rodzinę zastępczą tworzą małżonkowie lub osoba samotna.
Kryteria stosowane dla kandydatów na rodzica zastępczego zależne są od typu rodziny zastępczej, jaka zostanie utworzona.
- Wstępni dziecka ( babcia, dziadek) oraz rodzeństwo będą ustanowieni spokrewnioną rodziną zastępczą.
- Osoby niebędące wstępnymi dziecka (ciotki, wujkowie, kuzyni, osoby obce) oraz rodzeństwem dziecka będą ustanowieni niezawodową rodziną zastępczą.
Kryteriami wspólnymi jakie muszą spełniać wszyscy kandydaci (w przypadku małżonków warunki te odnosi się do każdego z nich), którym powierza się pełnienie funkcji rodziny zastępczej są:
- dawanie rękojmi należytego sprawowania pieczy zastępczej. Należy przez to rozumieć zdolność do ponoszenia odpowiedzialności za dziecko i zabezpieczenia jego interesów. Jest to weryfikowane poprzez ogólną ocenę kwalifikacji kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej;
- w przypadku posiadania biologicznych dzieci sprawowanie władzy rodzicielskiej w pełnym zakresie, czyli kandydat nie może być pozbawiony władzy rodzicielskiej, ani obecnie, ani w przeszłości oraz władza ta nie może być ograniczona ani zawieszona;
- wypełnianie obowiązku alimentacyjnego, jeżeli wynika on z tytułu egzekucyjnego;
- posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych;
- przebywanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (za zgodą sądu, czasowo jest przewidziane sprawowanie pieczy zastępczej nad dzieckiem poza terytorium kraju);
- posiadanie zdolności do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone :
- zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
- opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej wystawiona przez psychologa, który posiada co najmniej wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku psychologia oraz 2-letnie doświadczenie w poradnictwie rodzinnym. Zapewnienie badań psychologicznych w tym zakresie należy do zadań organizatora rodzinnej pieczy zastępczej.
- zapewnienie odpowiednich warunków bytowych i mieszkaniowych umożliwiających dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb (kryterium to jest weryfikowane analizą sytuacji osobistej, rodzinnej i majątkowej kandydata przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej) w zakresie:
- rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego;
- właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań;
- wypoczynku i organizacji czasu wolnego.
Dla kandydatów do pełnienia funkcji niezawodowej rodziny zastępczej dodatkowym kryterium, które musi być spełnione jest:
- brak skazania prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo;
- posiadanie stałego źródła dochodu (w przypadku małżonków przez co najmniej jednego z nich).
W przypadku osób zatrudnionych na umowę o pracę, uznaje się, że dochód ten powinien wynosić co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. Podobnie wysokość tego wynagrodzenia odnosi się do osób uzyskujących dochód z prowadzenia działalności gospodarczej. Należy zaznaczyć, że pobierane zasiłki i świadczenia z pomocy społecznej nie mają charakteru stałego i nie mogą być uznane za stałe źródło dochodu.